انواع توانایی فرد (از نگاه رفتار سازمانی)

ما انسانها به صورت یکسان آفریده نشده ایم.

هر فردی دارای نقاط قوت و ضعف بخصوصی است که باعث می شود در انجام بعضی کارها نسبت به دیگران بهتر یا بدتر عمل کند.

به عنوان مثال، به احتمال زیاد نمی توانید به خوبی بازیکنان حرفه ای فوتبال بازی کنید یا داستانی به زیبایی آنچه جی کی رولینگ نوشت بنویسید و یا به مانند استاد شجریان آواز بخوانید.

البته اینکه همه افراد از نظر توانایی در یک سطح قرار ندارند به این معنی نیست که برخی ذاتا از دیگران پایین تر هستند.

رابینز معتقد است:

از دیدگاه مدیریت سازمان اینکه آیا افراد به لحاظ تواناییها باهم تفاوت دارند یا خیر، مهم نیست؛ چون این یک امر طبیعی است.

مسأله مهم این است که بدانیم افراد از نظر توانایی باهم چه تفاوتهایی دارند و با استفاده از این دانش، آنها را در موقعیت های شغلی قرار دهیم که برایشان مناسب تر است و در آن کارآیی بیشتری دارند.

 

منظور از توانایی چیست؟

با توجه به نوع استفاده ما از واژه توانایی مفهوم آن عبارت است از قابلیت انجام کارهای مختلفی که به یک شغل مربوط می شوند.

به عبارت دیگر ارزیابی فعلی از آن چیزی است که فرد می تواند انجام دهد.

توانایی های هر فردی اصولاً به دو دسته تقسیم می شوند:

توانایی های ذهنی

توانایی های جسمی

توانایی های ذهنی

توانایی های ذهنی (Intellectual Abilities) به توانایی هایی گفته میشود که برای انجام کارهای فکری مثل تفكر، استدلال و حل مسأله نیاز داریم.

مردم جوامع مختلف برای هوش و منطق قوی ارزش زیادی قائل هستند.

افراد باهوش در مقایسه با دیگران درآمد بالاتری داشته و تحصیلاتشان را تا سطوح عالی ادامه می دهند.

احتمال آنکه بتوانند رهبری یک گروه را به دست گیرند هم بیشتر است.

به عنوان مثال هدف از طراحی آزمونهای بهره هوشی (IQ) ارزیابی تواناییهای فکری افراد است. برخی دیگر از آزمونهای پذیرش دانشجو مانند اس ای تی (SAT) ای.سی.تی(ACT) و آزمون پذیرش فارغ التحصیلان در دوره های مدیریت (GMAT) حقوق (LSAT) و پزشکی(MCAT) با همین هدف طراحی شده اند.

 هفت بعد اصلی که در ارزیابی توان فردی رایج هستند این موارد می باشند:

• استعداد عددی
• درک کلامی
• سرعت ادراک
• استدلال استقرایی
• استدلال استنتاجی
• تجسم فضایی
• حافظه

این ابعاد درتصویر زیر نمایش داده شده اند.

ابعاد مختلف هوش با هم همبستگی مثبتی دارند از این رو کسب امتیاز بالا در یک بعد، احتمال کسب امتیاز بالا در ابعاد دیگر را افزایش می دهد.

به عنوان مثال اگر در زمینه درک مطلب امتیاز بالایی کسب کنید، احتمال آنکه در زمینه تجسم فضایی هم نمره بالایی بگیرید افزایش می یابد.

البته این همبستگی قطعی و مطلق نیست و ممکن است افراد تواناییهای ویژه ای داشته باشند در هر صورت این همبستگی آنقدر قوی هست که محققان تا چند وقت پیش یک عامل عمومی هوش با نام توانایی عمومی ذهنی(General Mental Ability) را به رسمیت می شناختند.

این عامل وجود توانایی های ویژه را نفی نمی کند اما استدلال می کند که صحبت درباره هوش کلی یا عمومی کار درستی به نظر می رسد.

استعداد مورد نیاز مشاغل مختلف

سطح استعداد مورد نیاز مشاغل مختلف با هم متفاوت است

هرچه شغلی از نظر نیاز به پردازش اطلاعات پیچیده تر باشد برای انجام موفقیت آمیز آن به هوش عمومی و تواناییهای شفاهی بالاتری نیاز است.

البته داشتن بهره هوشی بالا برای همه مشاغل ضروری نیست در مشاغلی که رفتار کارمندان روال مشخصی داشته و موقعیتهای محدودی برای اعمال صلاحدید فرد در انجام کار وجود دارد داشتن بهره هوشی بالا در انجام موفقیت آمیز کار اهمیت چندانی ندارد.

با این وجود نمی توان گفت که افراد با بهره هوشی بالا بر مشاغلی که معمولاً پیچیدگی کمی دارند، بی تأثیر هستند.

شاید تعجب کنید اگر بگوییم که انجام متداولترین آزمون هوشی که برای استخدام کارمندان طراحی شده، تنها ۱۲ دقیقه زمان می برد.

آزمون پرسنلی واندرلیک(Wonderlic Personnel Test )این آزمون اشکال متفاوتی دارد که هر کدام از آنها شامل ۵۰ پرسش است.

 در اینجا به چند نمونه از پرسش های واندرلیک اشاره می کنیم:

اگر هر متر طناب به قیمت ۱۰ سنت فروخته شود با ۶۰ سنت چند متر طناب می توانید بخرید؟

با فرض صحیح بودن دو عبارت اول، عبارت سوم:

درست است ۲ نادرست است ۳- مشخص نیست؟ الف – آن پسر ! بسکتبال بازی میکند

ب تمام بازیکنان بسکتبال کلاه بر سر می گذارند.

ج- آن پسر کلاه بر سر گذاشته است.

آزمون واندرلیک هم سرعت فرد را می سنجد و هم توان او

تقریباً هیچ کس زمان کافی برای پاسخ گویی به تمام سؤالات را ندارد  و در این آزمون هرچه جلوتر می روید پرسشها دشوارتر می شوند

از این رو میانگین نمره آن همیشه به نسبت پایین بوده و حدود ۲۱ از ۵۰ است.

با توجه به اینکه از طریق آزمون واندرلیک می توان اطلاعات معتبری تصمیم گیری در مورد استخدام افراد بدست آورد و هزینه آن هم به نسبت پایین است (۲ تا ۶ دلار به ازای هر متقاضی)،

شرکت های بسیاری برای مثال مراکزی نظیر فکتوری کارد و پارتی آوتلت که ۱۸۲ شعبه در سراسر آمریکا دارد از واندرلیک استفاده می کنند.

واندرلیک، بعنوان یک آزمون تکمیلی

البته آنها این آزمون را جایگزین ابزارهای دیگر سنجش متقاضیان همچون فرم درخواست یا مصاحبه نکرده اند بلکه واندرلیک را به عنوان یک ابزار تکمیلی بکار

گرفته اند تا اطلاعاتی در مورد سطح هوش افراد بدست آورند.

نکته جالب توجه این است که با وجود آنکه هوش به انجام کارآمد وظایف شغلی کمک می کند، اما با خوشحالی یا ناراحتی کارمندان ارتباطی ندارد همبستگی هوش و رضایت شغلی تقریباً صفر است.

 ارتباط میان هوش و رضایت شغلی

تحقیقات نشان داده با اینکه افراد باهوش عملکرد بهتری داشته و مشاغل جذاب تری را هم به دست می آورند، انتظارشان هم بیشتر است.

اما در ارزیابی شرایط کاریشان به مراتب حساس ترند بنابراین افراد باهوش کارشان را بهتر انجام می دهند، اما انتظاراتشان هم بیشتر است و این بیشتر بودن انتظارات موجب می شود سطح رضایت شان متناسب با عملکردشان نبوده و در برخی مواقع بسیار پایین خواهد بود.

توانایی های جسمی

با وجود آن که ماهیت رو به تغییر مشاغل اهمیت توانایی های ذهنی را در بسیاری از مشاغل دو چندان کرده است، اما توانایی های جسمی (Physical abilities) هم برای موفقیت در برخی مشاغل بسیار مهم بوده و هستند.

بر اساس تحقیقاتی که در خصوص الزامات صدها شغل مختلف به انجام رسیده ۹ توانایی اصلی برای انجام فعالیت های جسمی شناسایی گردید که در تصویر زیربه نمایش در آمده اند .

انسان ها به لحاظ میزان برخورداری از این توانایی ها باهم متفاوت هستند جای تعجی هم ندارد که بین این مهارت ها وابستگی کمی وجود داشته باشد:

کسب امتیاز بالا در یک مورد تضمینی برای کسب امتیاز بالا در سایر موارد نیست به نظر می رسد زمانی کارمند عملکرد بالایی خواهد داشت که مدیریت سازمان میزان نیاز شغل به هر کدام از این ۹ توانایی را مشخص کرده و اطمینان حاصل کرده باشد که فرد مورد نظر آن تواناییها را در حد مورد نیاز دارد.